Wat is een derivaat?
Een derivaat of een afgeleid product is een beleggingsinstrument dat gebaseerd is op een onderliggende waarde zoals een aandeel, obligatie, valuta of grondstof. Derivaten, ook wel afgeleide producten genoemd, kunnen gebruikt worden voor arbitrage, risicovermindering, speculatie of als hefboom. De meest bekende derivaten zijn futures, forwards, swaps en opties.
Hoe werkt een derivaat?
Beleggers gebruiken derivaten om risico’s te beheren, winst te maximaliseren of toegang te krijgen tot bepaalde markten. De werking verschilt van derivaat tot derivaat. Hieronder hebben we een overzicht gemaakt van derivaten die vandaag het vaakst gebruikt worden.
Futures
Een future is een gestandaardiseerd contract tussen twee partijen voor de aankoop van een onderliggende product tegen een vastgestelde prijs op een toekomstige datum. Het onderliggende product kan bijvoorbeeld een financieel instrument of grondstof zijn. Voorbeelden van de meest verhandelde grondstoffen via futures zijn ruwe olie, maïs, aardgas, sojabonen en goud.
Stel bijvoorbeeld dat bedrijf A in augustus 2023 een future voor aardgas koopt van bedrijf B tegen een prijs van 2,50 USD per MMBtu dat afloopt in januari 2024. Bedrijf A doet dit omdat het aardgas nodig heeft in januari en bezorgd is dat de prijs sterk zal stijgen. Het kopen van een aardgas future dekt het risico van bedrijf A af, omdat bedrijf B verplicht is om aardgas aan bedrijf A te leveren voor 2,50 USD per MMbtu zodra het contract afloopt. Stel dat de aardgasprijzen tegen januari 2024 verdubbeld zijn naar 5,00 USD per MMbtu door een ongewoon strenge winter dan zal bedrijf B aardgas moeten leveren aan bedrijf A tegen een prijs van 2,50 USD.
In dit voorbeeld dekken zowel de koper als de verkoper van de future hun risico af. Bedrijf A had in de toekomst aardgas nodig en wilde het risico dat de prijs in januari zou kunnen stijgen afdekken. Bedrijf B kan een aardgas producent zijn die zich zorgen maakt over dalende gasprijzen en dat risico wil elimineren door een future te verkopen om de prijs vast te leggen die het in januari zal ontvangen. Indien bedrijf A om de een of andere reden het aardgas niet meer nodig heeft, kan het opteren om de future te verkopen voor de vervaldatum.
Maar niet alle futures worden verhandeld tussen bedrijven die over de onderliggende grondstof beschikken of die nodig hebben. Er zijn ook beleggers die speculeren in futures die geen grote hoeveelheid ruwe olie of aardgas kunnen ontvangen. Deze speculanten kunnen hun verplichting om de onderliggende grondstof te kopen of te leveren beëindigen door hun contract vóór de vervaldatum te sluiten.
Deze vorm van speculeren kan leiden tot extreme situaties. Op de markt voor futures van WTI-ruwe olie is er op 20 april 2020 paniek ontstaan bij beleggers toen de prijs van ruwe olie sterk was gezakt en de leveringsdatum naderde. Alle beleggers begonnen massaal futures te verkopen omdat ze geen ruwe olie in ontvangst konden nemen. Maar omdat er te weinig vraag was om deze futures uit handen van deze beleggers te nemen, kwam er een ongekende crash. Op een bepaald moment zakte daarom de prijs van een vat WTI ruwe olie tot min 37 USD.
Forwards
Een forward lijkt sterk op een future, met het verschil dat een forward alleen verhandeld kan worden via over-the-counter (OTC) handel in plaats van op een beurs. Wanneer een forward wordt opgemaakt, kunnen zowel de koper als de verkoper de voorwaarden van het contract aanpassen. In tegenstelling tot een future gaat het dus niet om een gestandaardiseerd contract. Daarom is de kans dat een van beide partijen haar verplichtingen niet nakomt groter bij forwards dan bij futures. Dit risico wordt ook wel tegenpartijrisico genoemd.
Swaps
Een renteswap is een financieel product waarbij twee partijen rentebetalingen uitruilen. Een belegger kan een renteswap bijvoorbeeld gebruiken om van een lening met variabele rente over te stappen naar een met vaste rente. Maar swaps kunnen ook gebruikt worden om valutarisico’s af te dekken.
Swaps met betrekking tot hypotheekobligaties zijn een populair derivaat. Een credit default swap (CDS) is een manier om kredietrisico’s voor een bepaalde periode te verzekeren. Het was het tegenpartijrisico van dit soort swaps dat uiteindelijk aan de basis lag van de kredietcrisis van 2007-2008.
Opties
Een optie is vergelijkbaar met een future in die zin dat het een overeenkomst is tussen twee partijen om het onderliggende product te kopen of te verkopen op een vooraf bepaalde datum (expiration date) tegen een specifieke prijs (strike price). Het belangrijkste verschil tussen opties en futures is dat de koper bij een optie niet verplicht is om zijn recht tot kopen of verkopen uit te oefenen. Men maakt doorgaans het onderscheid tussen een put optie en een call optie.
Waarom worden er derivaten gebruikt?
Derivaten of afgeleide producten worden zowel gebruikt om bepaalde risico’s te verkleinen of juist om te speculeren. Ze verschuiven een risico van partijen die hun blootstelling willen verlagen naar mensen die bereid zijn hun blootstelling te verhogen (en daarvoor beloond willen worden). Het zijn populaire instrumenten omdat het standaardcontracten zijn die dankzij hun hoge liquiditeit snel verhandelbaar zijn.
Wat zijn de voordelen en nadelen van derivaten?
Voordelen
Risico verminderen
Derivaten kunnen gebruikt worden om zich in te dekken tegen toekomstige prijsschommelingen door een prijs vast te zetten. Hierdoor kan een belegger of een bedrijf een bepaald risico verminderen door het naar een tegenpartij te verschuiven
Goedkoop
De handel in derivaten is een goedkope manier voor een belegger of bedrijf om zich tegen bepaalde risico’s in te dekken.
Hefboom
Sommige derivaten kunnen op marge verhandeld worden. Dat betekent dat winsten zeer hoog kunnen oplopen. De keerzijde van de medaille is dat je ook heel snel verliezen kunt realiseren.
Nadelen
Hoge volatiliteit
Een derivaat heeft geen intrinsieke waarde waardoor het onderhevig is aan hevige schommelingen. Veranderingen in vraag en aanbod kunnen ervoor zorgen dat de prijs van een derivaat sterk kan schommelen, ongeacht wat er gebeurt met de prijs van het onderliggende product.
Verhoogd tegenpartijrisico
Een forward wordt verkocht of gekocht via de OTC-handel. Hierdoor kunnen zowel de koper als de verkoper de voorwaarden aanpassen van het contract. Daarom is de kans dat één van beide partijen haar verplichtingen niet nakomt groter bij forwards dan bij futures.
Complexiteit
Derivaten zijn complexe financiële instrumenten die niet door alle beleggers goed begrepen worden. Hierdoor leggen beleggers zich bloot aan risico’s waarvan ze niet altijd op de hoogte zijn.
Hoe kan je beleggen in derivaten?
Een derivaat kan zowel op een beurs als via over-the-counter (OTC) handel gekocht en verkocht worden. De prijzen voor derivaten vloeien voort uit schommelingen in de waarde van het onderliggende product. Bij brokers zoals DeGiro, Mexem en Saxo kunnen beleggers derivaten verhandelen zoals opties en futures. Bij sommige brokers zoals Belfius Re=Bel en ING Self Invest is het niet mogelijk om derivaten te verhandelen.
